روان شناسی سلامت وجودی – نقطه‌ی‌ کور در تیمارداری سلامت

روان شناسی سلامت وجودی – نقطه‌ی‌ کور در تیمارداری سلامت – وایتهد

پاتریک‌ ام وایتهد / مترجم :محمدرضا چنگیز

ترجمه کتاب / عنوان اصلی: Existential health psychology : the blind-spot in healthcare [۲۰۱۹]

درباره ­یِ نویسنده

پرفسور وایتهد دانشیارِ روان­شناسی و هماهنگ کننده­ یِ هPatrick M. Whitehead مگانی در دانشگاهِ ایالتیِ آلبانی است. او گواهی­نامه­­ هایِ آموزشیِ خود را از دانشگاه ایالتیِ گراند ولی (آلندیل، MI) و دانشگاهِ غربِ جرجیا (کارولتن، GA) دریافت کرده است.

او نویسنده­ یِ چندین کتاب از آن میان زندگی ساده ­تر از آن است که به نظر می­ رسد: راهنمایی برایِ تحلیلِ خودتان و دیگران (۲۰۲۲)؛ آموزش در جهانِ پساواقعی: از دانستن تا فهمیدن (۲۰۱۸)؛ گسترشِ رده­ یِ “انسان”: پساانسان­ گرایی، ناانسان­ گرایی و روان­شناسیِ انسان­ گرا (۲۰۱۷) و روان­شناسی سازی: رویکردی شخصی و کاربست-محور به روان­شناسی (۲۰۱۶) و چندین گفتار به چاپ رسیده در نشریّه ­هایِ بین ­المللی، از آن میان روان­شناسِ انسان ­گرا، نشریّه ­یِ روان­شناسیِ پدیدارشناختی، نشریّه ­یِ پیشرفت در زیست-فیزیک و زیست­شناسیِ مولکولی و غیره است. او با همسرش اریکا (که این کتاب به وی پیش­ داشت شده است)، بزها، مرغ­ها و سگ­هایش در جرجیا زندگی می­کند.

پیش­گفتارِ مترجم

امّا طبیب باید که رقیق­ الخلق حکیم­ النّفس جیّدالحدس باشد، …  و هر طبیب که شرف نفس انسان نشناسد رقیق ­الخلق نبود… .     نظامی عروضی: چهار مقاله

روان شناسی سلامت وجودی – نقطه‌ی‌ کور در تیمارداری سلامت – وایتهد- سفرِ وجودیِ من از کلاسِ روان­شناسیِ سلامتِ نیمسالِ اوّل آغاز شد. استاد از تعریفِ سلامت پرسید؟ ساده­ترین تعریف این بود: نبودِ بیماری (دیدگاهِ صفر و یکی). چند تعریفِ دیگر [پیوستاری، تارتَنی (۳۶۰ درجه یا راداری) و …] از سویِ استاد در میان گذاشته و سرانجام، تعریفِ سازمانِ جهانیِ بهداشت بررسی شد. دستاوردِ مهمِّ آن روز برایِ من این بود: سلامت عَرَض است نه جوهر. گفت-و-گوها ادامه یافت و استاد فاش گفت که سلامت (یا بیماری) در روان­شناسیِ سلامت متغیّرِ وابسته است. از آن روز یکی از دغدغه ­هایم مطالعه و بررسیِ تعریف­ هایِ سلامت بوده است. تعریف­ هایِ کتاب­هایِ روان­شناسیِ سلامت، جست-و-جو در ادبیّات و کتاب­هایِ سونتاک، کَرِل، تمبز، گادامر، اسنویوس، آهو و … که سیمایِ دیگری از تعریف­ هایِ سلامت در کتاب­هایِ درسی را می­نمایاندند.

نیمسالِ دوم و درسِ مداخله در روان­شناسیِ سلامت، دومین نقطه ­یِ چرخش در دیدگاهِ من بود. هنگامی که ارتباطِ پزشک-بیمار (که البتّه، در کتابِ روان­شناسیِ سلامتِ ترم یک هم مطالبی درباره­ یِ آن بود) در این جا چونان یک چیردستیِ پایه­ ای به گفت-و-گو گذاشته شد، دوباره تابشی از کتابِ تمبز، اُفری، اسنویوس و دیگران؛ آیا نگاهِ پزشک و “فردِ” بیمار به بیماری یکسان است؟

نیمسالِ سوم در درسِ کارورزی، استاد بر نکته­ ای پافشاری می­کرد که انگار نقطه­یِ کورِ نگاهِ مرا -با آن که این انگاره همواره جلویِ چشمانِ من بود- بینا کرد: “شخصیّتِ بیمار را پیش از بیماری و پس از بیماری بررسی کنید”. نقطه ­یِ کور، بررسیِ پدیدارشناختیِ “فردِ” بیمار و بیماری از نگاهِ او بود.

مقصدِ نهاییِ سفر، با آن که دانشگاه ما را برایِ روش­هایِ پژوهشِ کیفی آموزش نداده بود، گزینشِ طرحی کیفی با کاربردِ پدیدارشناسیِ هرمنوتیک برایِ پایان­ نامه ­ام بود.

 پیش­تر در کتاب­هایِ روان­شناسیِ احساس و ادراک درباره­ یِ نقطه­ یِ کور بینایی­ مان به ما چونان دانش­جویانِ روان­شناسی آموزش داده شده بود. ولی اهمیّتِ آن صرفا در سطحِ تنکردشناختی بود (دستِ کم برایِ خودِ من). تجربه‌یِ شگفت­ ام درین­باره به زمانی باز می­ گردد که برایِ نخستین بار فیلمِ آزمایشِ دنیل سیمونز، گوریلِ نادیدنی را دیدم. همان­گونه که وایزمن (۱۳۹۶) می­گوید، گوریل استعاره­ ای موثّر و گیرا برایِ اشاره به نقطه­ هایِ کورِ روان­شناختی­ ای است که باعث می­شوند در زندگیِ­ مان بسیاری از نکته­ ها و فرصت­ هایِ آشکارِ فرارویِ‌مان مان را نبینیم.

وایتهد در این کتاب بیش­تر تحتِ تاثیرِ دیدگاه ­هایِ پدیدارشناسان، این نقطه ­یِ کور در نگاهِ ما را در تیمار­داریِ سلامت نشان می­ دهد و ساحتِ وجودیِ انسان را به رویِ درمان می­ +++گشاید. این نوشته پهنه­ یِ یکّه­ ای از روان­شناسیِ وجودی-انسان­گرا را ترسیم می­کند. روان­شناسیِ سلامتِ وجودی از روان­شناسیِ سلامت و درمانِ وجودی جدایش پیدا و با چیزی هم­سنجی می­شود که مِدارد باس در پایه­ هایِ وجودیِ پزشکی و روان­شناسی برایِ آن دلیل ­آوری می­کند. روان­شناسیِ سلامتِ وجودی از چیزی پیروی می­ کند که کورت گلدشتاین آن را “ساحتِ وجودیِ پزشکی” می ­نامد.

با کمی درنگ در فهرستِ کتاب­هایِ روان­شناسیِ سلامت، به آسانی می­ توان دریافت که ساحتِ وجودیِ سلامت نادیده گرفته شده و شاید بهره­یِ این دیدگاه در کتاب­هایِ درسیِ این درسرشته نزدیک به هیچ است که ون دورذِن و آرنولد- بکر (۱۳۹۹) هم آن را گوشزد نموده­اند “اگر چه رویکرد وجودی تأثیری برابر و همتای روش­ های متداول ­تر نظیر درمان شناختی-رفتاری (CBT) بر بخش خدمات سلامت ندارد اما شیوه ­های درمانی برجسته در آموزش­ های مشاوران روان­شناختی در بریتانیا را شکل داده که بخشی از جامعه­ ی روان­شناسی بریتانیا (BPS) هستند. به تازگی پژوهشکده ­هایی نظیر کِرست در دانشگاه روهمپتون و اِرا در آکادمی اگزیستنشال تحقیقاتی انجام داده ­اند که اثربخشی و کاربست رویکرد وجودی را نشان داده و برای به کار بستن آن شواهدی نمایان می­دارد”.

این که سلامت و بیماری را چه ­گونه می­توان تعریف کرد بستگیِ یکراستی به برداشت و نگرش به انسان و تن و روان او دارد. روان­شناسیِ سلامت در پیِ گردانشِ الگو در چنین تعریفی از الگویِ زیست-پزشکی به الگویِ زیست-روان-اجتماع-معنوی پایه­ گذاری شد. پزشکیِ سنّتی، کلّ­گرا بود و انسان را موجودی روان-تنی (و چه بسا اجتماعی) می ­دید که از جهان و در جهان (و حتّی بازنمودی از جهان) است. اکنون دانشِ نوینِ پزشکی هم پس از سال­ها بادیه پیمایی باز به مرادِ خویش نزدیک­تر گشته است: دیدنِ انسان در کلیّتِ او.

نویسنده­ یِ کتاب درباره­ یِ این گردانش و تاریخچه­ یِ آن بسی دادِ سخن داده است. پس، مترجم از هر گونه سخنِ افزوده خودداری می ­کند. پیش از چاپِ این کتاب در سالِ ۲۰۱۹، وایتهد برایِ شناساندنِ روان­شناسیِ سلامت وجودی (و آن چه نیست) گفتاری را در سالِ ۲۰۱۸ در گردهماییِ انجمنِ روان­شناسی انسان­گرا در بولدر ارائه کرد که چون بیش­ترِ مطالب آن با این کتاب همپوشانی دارد از برگردان آن خودداری کرده ­ام.

کتاب زبان اصلی در آمازون

کتاب های روان شناسی سلامت